Ból nowotworowy jest jednym z najbardziej wyczerpujących objawów, z którym mierzą się pacjenci onkologiczni. Szacuje się, że od 30% do 50% pacjentów w trakcie leczenia raka doświadcza bólu, a w przypadku zaawansowanej choroby liczba ta wzrasta do nawet 70-90%. Z tego powodu odpowiednie leczenie bólu nowotworowego stanowi jeden z najważniejszych aspektów terapii onkologicznej, mający na celu poprawę jakości życia pacjentów.

Charakterystyka bólu nowotworowego

Ból nowotworowy nie jest zjawiskiem jednorodnym i może przybierać różne formy w zależności od mechanizmu jego powstawania. Możemy wyróżnić kilka głównych rodzajów bólu nowotworowego:

1. Ból receptorowy – wynika z bezpośredniego uszkodzenia tkanek przez nowotwór. Może to być ból somatyczny (np. ból kostny przy przerzutach do kości) lub trzewny, pochodzący z narządów wewnętrznych. Ten typ bólu jest zazwyczaj dobrze zlokalizowany i opisywany jako ciągły i tępy.
2. Ból neuropatyczny – wywołany uszkodzeniem lub dysfunkcją układu nerwowego, co czyni go bardziej trudnym do leczenia. Charakteryzuje się przeszywającymi, piekącymi lub kłującymi odczuciami, które mogą pojawiać się nagle. Występuje u około 20-30% pacjentów z chorobami nowotworowymi.
3. Ból przebijający – pojawia się nagle i jest bardzo intensywny, mimo stosowanej terapii przeciwbólowej. Może być wywołany czynnikami takimi jak ruch, kaszel czy nawet stres.

Patofizjologia bólu nowotworowego

Przyczyną bólu nowotworowego może być bezpośrednie działanie guza, który nacieka sąsiadujące tkanki, uszkadza kości, mięśnie, nerwy oraz narządy wewnętrzne. Ból może także wynikać z terapii nowotworowej, np. uszkodzeń wywołanych przez radioterapię, zabiegi chirurgiczne czy chemoterapię. Przykładem może być ból popromienny, który pojawia się w wyniku uszkodzeń tkanek spowodowanych radioterapią, albo ból neuropatyczny związany z uszkodzeniem nerwów po chemioterapii.

Ponadto, na intensywność bólu wpływają także czynniki psychologiczne, takie jak stres, depresja, a także ogólny stan zdrowia pacjenta. Zaburzenia snu, które są częste u pacjentów z bólem, mogą dodatkowo pogarszać sytuację.

Schemat leczenia bólu nowotworowego

Leczenie bólu nowotworowego oparte jest na trójstopniowej drabinie analgetycznej WHO, która obejmuje zastosowanie leków o różnej sile działania w zależności od stopnia nasilenia bólu.

Stopień I – Leki nieopioidowe

W pierwszej kolejności, w przypadku bólu o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu, stosuje się leki nieopioidowe. Do najczęściej stosowanych należą:

– Paracetamol – dobrze tolerowany przez pacjentów, skuteczny w bólu o lekkim i umiarkowanym nasileniu.

– Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, diklofenak – skuteczne w leczeniu bólu kostnego lub zapalnego. Jednak ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do działań niepożądanych, takich jak uszkodzenie błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Stopień II – Słabe opioidy

Kiedy leki z pierwszego stopnia przestają być skuteczne, sięga się po słabe opioidy, takie jak:

– Tramadol – często stosowany w bólu neuropatycznym, choć jego użycie może być ograniczone przez działania niepożądane, takie jak nudności czy zawroty głowy.

– Kodeina – często stosowana w połączeniu z paracetamolem, może wywoływać działania niepożądane, takie jak zaparcia, co wymaga podawania leków przeczyszczających.

Stopień III – Silne opioidy

W przypadku silnego bólu stosuje się silne opioidy, takie jak:

– Morfina – podstawowy lek w leczeniu bólu nowotworowego. Jest skuteczna, ale wymaga ostrożnego dawkowania i monitorowania ze względu na ryzyko uzależnienia i działań niepożądanych, takich jak depresja oddechowa i zaparcia.

– Fentanyl – dostępny w postaci plastrów transdermalnych, co zapewnia długotrwałe działanie. Jego stosowanie wymaga szczególnej uwagi ze względu na możliwość wystąpienia niewydolności oddechowej.

Leki wspomagające

W leczeniu bólu nowotworowego stosuje się również leki wspomagające, takie jak leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina) i przeciwdrgawkowe (np. gabapentyna), które mogą łagodzić ból neuropatyczny. Kortykosteroidy, takie jak deksametazon, stosowane są w leczeniu obrzęków i bólu neuropatycznego, zwłaszcza u pacjentów z przerzutami do mózgu.

Alternatywne metody leczenia bólu

Oprócz farmakoterapii, coraz większą rolę w leczeniu bólu nowotworowego odgrywają alternatywne metody, takie jak:

– Blokady nerwowe – polegają na wstrzyknięciu środków znieczulających w okolicę nerwu, aby czasowo zahamować przesyłanie impulsów bólowych.

– Neuroliza – procedura, w której niszczy się wybrane włókna nerwowe odpowiedzialne za przewodzenie bólu, co daje długotrwałą ulgę pacjentom z zaawansowanym rakiem.

– Stymulacja rdzenia kręgowego – polega na wszczepieniu elektrod, które modulują sygnały bólowe w układzie nerwowym.

– Medyczna marihuana – w niektórych przypadkach stosuje się konopie medyczne, które mogą przynieść ulgę w przewlekłym bólu nowotworowym.

Podsumowanie

Ból nowotworowy jest złożonym i wielowymiarowym zjawiskiem, wymagającym indywidualnie dostosowanego leczenia. Stosowanie trójstopniowej drabiny analgetycznej WHO jest skutecznym podejściem, które umożliwia kontrolowanie bólu u większości pacjentów. Ważnym elementem terapii są także leki wspomagające oraz metody niefarmakologiczne, które w wielu przypadkach mogą poprawić jakość życia pacjentów. Każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia, które uwzględnia zarówno fizyczne, jak i psychologiczne aspekty bólu.

Bibliografia:

1. https://www.zwrotnikraka.pl/bol-nowotworowy-leczenie/
2. https://instytutleczeniabolu.pl/78/bol-nowotworowy-2
3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.22.1.