Leczenie bólu wiąże się ze stosowaniem leków o różnych mechanizmach działania oraz wskazaniach. Lek powinien być indywidualnie dobrany do stanu zdrowia pacjenta, by maksymalnie zminimalizować ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Niestety, chociaż bardzo rzadko, to zdarzają się efekty uboczne związane ze stosowaniem leków przeciwbólowych. Sprawdź, jak ich unikać oraz w jaki sposób niwelować ryzyko ich wystąpienia.

Aby leczenie bólu było jak najbardziej skuteczne, istotna jest indywidualizacja leków przez specjalistę. Powinna ona uwzględniać zarówno cechy bólu, jak i choroby współistniejące oraz równolegle stosowane leki.

Działania niepożądane nieopioidowych leków przeciwbólowych

W praktyce klinicznej leczenie bólu o niewielkim nasileniu odbywa się przy użyciu nieopioidowych leków przeciwbólowych. Zaliczamy do nich niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), paracetamol oraz metamizol. Leki nieopioidowe wykazują skuteczność w leczeniu bólu głównie receptorowego i zapalnego. Są skuteczne, jeżeli natężenie bólu nie przekracza wartości 4 w skali numerycznej NRS. W przypadku tych leków powyżej pewnej dawki nie jest obserwowany przyrost działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego. Wzrasta natomiast ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Dlatego nigdy nie należy zwiększać zalecanej dawki. Zbyt długie stosowanie leków, w nadmiarze lub pomimo przeciwwskazań, przedawkowanie, spożywanie alkoholu lub innych leków może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak:

• ból brzucha,
• zgaga,
• nudności,
• wymioty,
• bóle i zawroty głowy,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• ospałość,
• bezsenność,
• mrowienie lub pieczenie skóry,
• nadmierna potliwość,
• zaburzenia mowy.

Przyjmowanie leków przeciwbólowych pomimo odczuwanych skutków ubocznych może być bardzo niebezpieczne i powodować m.in. wrzody żołądka, perforację jelit, zapalenie wątroby, niewydolność nerek, niedokrwistość, nieprawidłowe funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. W przypadku wystąpienia niepożądanych działań, należy skontaktować się z lekarzem. Szczególnie alarmujące powinny być wymioty treścią fusowatą lub pojawienie się krwi w stolcu.

Działania niepożądane opioidów

Opioidowe leki przeciwbólowe stosowane są, gdy natężenie bólu jest umiarkowane do silnego (4-10 w skali NRS). Do tej grupy leków zaliczamy: tramadol, kodeina i dihydrokodeina (słabe opioidy z tzw. efektem pułapowym), morfina, oksykodon, fantanyl, buprenorfina, metadon (silne opioidy bez efektu pułapowego). Najczęściej leki te stosowane są w przebiegu chorób przewlekłych, nowotworów czy ciężkich urazów lub po operacjach.

Leki powinny być dostosowane do lokalizacji i natężenia bólu, a ich dawka skalkulowana tak, by korzyści efektu przeciwbólowego przekraczały ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Lekarz powinien również przedstawić pacjentowi schemat dawkowania, który jest inny w przypadku doustnego (tabletki, krople, syrop, roztwór), przezskórnego (plastry) i pozajelitowego stosowania (zastrzyki podskórne lub dożylne, spray donosowy, tabletki podjęzykowe lub dopoliczkowe).

Działania niepożądane mogą występować ze strony:

• układu pokarmowego (np. zaparcia, nudności, wymioty, suchość w ustach);
• układu oddechowego (np. depresja oddechowa, bezdech senny);
• układu nerwowego (np. senność, zmęczenie, zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, upośledzenie pamięci, euforia);
• układu hormonalnego (np. obniżenie poziomu testosteronu, zaburzenia równowagi hormonalnej);

Ponadto do działań niepożądanych opioidów można zaliczyć także uzależnienie, świąd skóry, obniżenie ciśnienia krwi czy zatrzymanie moczu. Ze wielu działań niepożądanych, opioidy powinny być stosowane wyłącznie pod ścisłą kontrolą lekarza i tylko wtedy, gdy korzyści przewyższają ryzyko.

Jak zapobiegać działaniom niepożądanym leków przeciwbólowych?

Zapobieganie działaniom niepożądanym leków przeciwbólowych jest kluczowe, aby zmniejszyć ryzyko powikłań i poprawić bezpieczeństwo terapii. Oto kilka kroków, które mogą pomóc:

Konsultacja z lekarzem

• Wybór odpowiedniego leku: Przed rozpoczęciem leczenia zawsze warto skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiedni lek przeciwbólowy, biorąc pod uwagę stan zdrowia pacjenta, historię chorób oraz ewentualne interakcje z innymi lekami.
• Ocena ryzyka: Lekarz oceni ryzyko działań niepożądanych, zwłaszcza w przypadku osób z chorobami przewlekłymi (np. nadciśnienie, choroby nerek, wątroby) oraz osób starszych.

Stosowanie najniższej skutecznej dawki

• Zawsze należy stosować najmniejszą dawkę, która jest skuteczna w uśmierzaniu bólu. Zmniejsza to ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Unikanie długotrwałego stosowania

• Leki przeciwbólowe nie powinny być stosowane przez dłuższy czas bez nadzoru lekarza. Długotrwałe stosowanie może prowadzić do uzależnienia, tolerancji na lek, a także do poważnych działań niepożądanych.

Przestrzeganie zaleceń dotyczących przyjmowania leków

• Jedzenie: Niektóre leki przeciwbólowe, jak np. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), powinny być przyjmowane z jedzeniem, aby zminimalizować ryzyko podrażnienia żołądka.
• Interakcje: Ważne jest, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, suplementach diety i ziołach, aby uniknąć potencjalnych interakcji.

Monitorowanie działań niepożądanych

• Pacjent powinien być świadomy możliwych działań niepożądanych i monitorować swoje samopoczucie podczas leczenia. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów (np. krwawienie z przewodu pokarmowego, reakcje alergiczne), należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.

Alternatywne metody zarządzania bólem

• W miarę możliwości warto rozważyć alternatywne metody zarządzania bólem, takie jak fizjoterapia, akupunktura, techniki relaksacyjne, które mogą zmniejszyć zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe.

Unikanie samoleczenia

• Należy unikać samodzielnego zwiększania dawek lub długotrwałego stosowania leków przeciwbólowych bez konsultacji z lekarzem, aby uniknąć poważnych działań niepożądanych.

Stosowanie się do powyższych zasad może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych związanych z przyjmowaniem leków przeciwbólowych.

Źródła:

1. J. Synoweć, K. Pogorzelczyk, M. Robakowska, D. Ślęzak, P. Żuratyński, K. Nadolny, „Następstwa stosowania ogólnodostępnych niesterodidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ)”, Medycyna Rodzinna 3/2018, s. 281-291
2. J. Woroń, J. Dobrogowski, J. Wordliczak, „Trudne sytuacje w leczeniu bólu: działania niepożądane, interakcje, błędy w farmakoterapii bólu, zasady kojarzenia leków przeciwbólowych”, „Medycyna po Dyplomie” 2011(20); 10(187): 64-73
3. mp.pl
4. https://archiwum.rpp.gov.pl/gfx/bpp/userfiles/_public/aktualnosci/aktualnosci_pliki/poradnik_nie_klaniaj_sie_bolowi.pdf

*